Kardinajtë Brandmüller, Burke, Sandoval Íñiguez, Sarah dhe Zen Ze-kiun i paraqitën 5 pyetje Papës duke kërkuar sqarime për disa çështje, që kanë të bëjnë me interpretimin e Zbulesës Hyjnore, mbi bekimin e bashkimeve të të njëjtit seks, mbi sinodalitetin si përmasë themeltare të Kishës, mbi shugurimin meshtarak të grave dhe mbi pendimin si kusht i domosdoshëm për faljen sakramentale
Papa Françesku iu përgjigj 5 Ndërdyshjeve (Dubia) dërguar korrikun e kaluar nga kardinajtë Walter Brandmüller dhe Raymond Leo Burke, me mbështetjen e tre kardinajve të tjerë, Juan Sandoval Íñiguez, Robert Sarah dhe Joseph Zen Ze-kiun. Pyetjet e kardinajve, në italisht, dhe përgjigjet e Papës, në spanjisht, u publikuan sot në faqen e internetit të Dikasterit të Vatikanit për Doktrinën e Fesë. Më poshtë është teksti i përgjigjeve të Papës, përkthyer nga redaksia shqipe e Radio Vatikanit / Vatican News:
1) Dubium (dyshim) në lidhje me deklaratën se Zbulesa Hyjnore duhet të interpretohet sërish, duke u bazuar në ndryshimet kulturore dhe antropologjike të kohës.
Pas pohimeve të disa ipeshkvijve, të cilat as nuk janë korrigjuar dhe as nuk janë tërhequr, pyetet nëse në Kishë Zbulesa Hyjnore duhet të interpretohet sërish sipas ndryshimeve kulturore të kohës sonë dhe sipas vizionit të ri antropologjik, që promovohet nga këto ndryshime; ose nëse Zbulesa Hyjnore është e detyrueshme përgjithmonë, e pandryshueshme dhe, për këtë arsye, nuk duhet kundërshtuar, sipas mësimit të Koncilit II të Vatikanit, se Hyjit që zbulon i detyrohemi me “bindje, për shkak të fesë” (Dei Verbum 5) ; se gjithçka është zbuluar për shpëtimin e të gjithëve duhet të mbetet “përgjithmonë e paprekur” dhe e gjallë e “t’u transmetohet të gjitha brezave” (7) dhe se hapat e bëra për të kuptuar më mirë nuk përfshijnë asnjë ndryshim të së vërtetës së gjërave dhe të fjalëve, sepse feja është “transmetuar një herë e përgjithmonë” (8), dhe Magisteri nuk është superior ndaj Fjalës së Zotit, por vetëm mëson çka është transmetuar (10).
Përgjigjet e Papës Françesku
Të dashur vëllezër, ndonëse nuk më duket gjithmonë punë e matur t’u përgjigjem drejtpërdrejt pyetjeve që më drejtohen dhe do të ishte e pamundur t’u përgjigjesha të gjithave, në këtë rast e pashë të arsyeshme ta bëj këtë, duke pasur parasysh së po afrohet Sinodi.
Përgjigjia për pyetjen e parë
a) Përgjigja varet nga kuptimi, që i jepni fjalës “reinterpretim”. Nëse kuptohet si “interpretim më i mirë”, shprehja është e vlefshme. Në këtë kuptim, Koncili II i Vatikanit pohoi se është e nevojshme që, me punën e ekzegjetëve – dhe unë shtoj, edhe të teologëve – “të maturohet gjykimi i Kishës” (Koncili II Ekumenik i Vatikanit, Kushtetuta Dogmatike “Dei Verbum”, 12).
b) Prandaj, nëse, nga një anë, vërtet që Zbulesa Hyjnore është e pandryshueshme dhe gjithmonë e detyrueshme, nga ana tjetër, Kisha duhet të jetë e përvuajtur dhe të pranojë se nuk e shteron kurrë trashëgiminë e saj të pamasë dhe se ka nevojë të kuptojë gjithnjë e më shumë e më mirë.
c) Rrjedhimisht, kupton më mirë edhe atë, që ajo vetë pohon në Magjisterin e saj.
d) Ndryshimet kulturore dhe sfidat e reja të historisë nuk e ndryshojnë Zbulesën, por mund të na stimulojnë të shprehim më mirë disa aspekte të pasurisë së saj të jashtëzakonshme, e cila ofron gjithmonë më shumë.
f) Nga ana tjetër, është e vërtetë që Magjisteri nuk është superior ndaj Fjalës së Hyjit, por është gjithashtu e vërtetë se si tekstet e Shkrimeve të Shenjta ashtu edhe dëshmitë e Traditës kërkojnë një interpretim, që na lejon të dallojmë substancën e tyre të përjetshme nga kushtëzimet kulturore. Kjo shihet qartë, për shembull, në tekstet biblike (si Dalja 21, 20-21) dhe në disa ndërhyrje të magjisterit, që toleronin skllavërinë (shih Nikolla V, Bula “Dum Diversas”, 1452). Kjo nuk është temë dytësore po të kemi parasysh lidhjen e saj intime me të vërtetën e përhershme të dinjitetit të patjetërsueshëm të njeriut. Këto tekste kanë nevojë për interpretim. E njëjta gjë vlen edhe për disa konsiderata të Besëlidhjes së Re mbi gratë (1 Korintasve 11, 3-10; 1 Timoteut 2, 11-14) dhe për tekste të tjera të Shkrimeve të Shenjta dhe për dëshmi të Traditës, të cilat sot nuk mund të përsëriten siç janë.
g) Ka rëndësi të nënvizohet se nuk mund të ndryshojë çka është zbuluar “për shpëtimin e të gjithëve” (Koncili II Ekumenik i Vatikanit, Kushtetuta Dogmatike “Dei Verbum”, 7). Prandaj, Kisha duhet të shoshisë vazhdimisht ç’është thelbësore për shëlbimin dhe çfarë është dytësore, ose më pak e lidhur drejtpërdrejt me këtë qëllim. Më intereson të kujtoj çka pati thënë Shën Toma i Akuinit: “sa më shumë të hyjmë në detaje, aq më shumë shtohet papërcaktueshmëria” (Summa Theologiae 1-1 1, q. 94, art. 4).
h) Së fundi, një formulim i vetëm i së vërtetës nuk mund të kuptohet kurrë si duhet nëse paraqitet i vetëm, i izoluar nga konteksti i pasur dhe harmonik i gjithë Zbulesës. “Hierarkia e të vërtetave” nënkupton edhe vendosjen e secilës prej tyre në lidhjen e duhur me të vërtetat më qendrore dhe me tërësinë e mësimeve të Kishës. Përfundimisht, kjo mund të çojë në mënyra të ndryshme shprehjeje për të njëjtën doktrinë, megjithëse “për ata që ëndërrojnë një doktrinë monolite të mbrojtur nga të gjithë pa nuanca, kjo mund të duket si një shkapërderdhje e papërsosur. Por në realitet, kjo shumëllojshmëri ndihmon për të treguar dhe për të zhvilluar më mirë aspektet e ndryshme të pasurisë së pashtershme të Ungjillit (Evangelii gaudium, 40). Çdo rrymë teologjike ka rreziqet, por edhe mundësitë e veta.
2) Dubium lidhur me pohimin se praktika e përhapur e bekimit të bashkimeve ndërmjet njerëzve me të njëjtin seks pajtohet me Zbulesën dhe Magjisterin (CCC 2357).
Sipas Zbulesës Hyjnore, dëshmuar në Shkrimin e Shenjtë, të cilin Kisha “me mandat hyjnor dhe me ndihmën e Shpirtit Shenjt e dëgjon plotësisht, e ruan shenjtërisht dhe e shpreh besnikërisht” (Dei Verbum IO): “Në fillim” Hyji krijoi njeriun në përngjasimin e vet, mashkull e femër, i krijoi dhe i bekoi, që të ishin të frytshëm (shih Zan1, 27-28), prandaj, Shën Pali Apostull na mëson se mohimi i dallimeve seksuale është pasojë e mohimit të Krijuesit (Rm l, 24-32). Pyetet: a mundet Kisha të largohet nga ky “parim”, duke e konsideruar atë, në kundërshtim me çka mëson Veritatis splendor 103, si një ideal të thjeshtë dhe duke pranuar si “të mirë të mundshme” situata objektivisht mëkatare, siç janë bashkimet ndërmjet njerëzve të të njëjtit seks, pa mohuar kështu doktrinën e zbuluar nga Hyji?
Përgjigjia e Papës Françesku për pyetjen e dytë
a) Kisha ka një konceptim shumë të qartë për martesën, të cilën e konsideron si: bashkim ekskluziv, të qëndrueshëm dhe të pazgjidhshëm ndërmjet një burri dhe një gruaje, të hapur natyrshëm për lindjen e fëmijëve. Vetëm ky bashkim mund të quhet “martesë”. Format e tjera të bashkimit e arrijnë këtë vetëm “në mënyrë të pjeshme dhe për analogji” (Amoris laetitia 292), prandaj, nuk mund të quhen rigorozisht “martesë”.
b) Nuk është vetëm çështje emri, por realiteti, që ne e quajmë martesë, ka një përbërje thelbësore unike, e cila kërkon një emër ekskluziv, të papërdorshëm për realitetet e tjera. Pa dyshim, është shumë më tepër se një “ideal” i thjeshtë.
c) Për këtë arsye, Kisha i shmanget çdo lloj riti apo sakramenti, që mund t’i bjerë ndesh kësaj bindjeje dhe bën të nënkuptohet se njihet si martesë diçka që nuk është e tillë.
d) Megjithatë, në marrëdhëniet me njerëzit, nuk duhet ta humbasim dashurinë bamirëse baritore, e cila duhet t’i përshkojë të gjitha vendimet dhe qëndrimet tona. Mbrojtja e së vërtetës objektive nuk është e vetmja shprehje e kësaj dashurie, e cila përbëhet edhe nga përzemërsia, durimi, mirëkuptimi, dhembshuria dhe inkurajimi. Prandaj, nuk mund të jemi gjykatës, që vetëm mohojnë, refuzojnë, përjashtojnë.
e) Prandaj, baritoria e kujdesshme duhet të shoshisë si duhet nëse ka forma bekimi, të kërkuara nga një ose më shumë njerëz, të cilat nuk japin koncepte të gabuara për martesën. Sepse kur kërkohet bekimi, i shprehet Zotit një kërkesë për ndihmë, një lutje për të jetuar më mirë, shprehet besimi tek Ati Qiellor, i cili mund të na ndihmojë të jetojmë më mirë.
f) Nga ana tjetër, megjithëse ka situata, të cilat, objektivisht, nuk janë moralisht të pranueshme, vetë dashuria bamirëse baritore kërkon të mos i trajtojmë thjesht si “mëkatarë” njerëzit e tjerë, faji apo përgjegjësia e të cilëve mund të zbutet nga faktorë të ndryshëm që ndikojnë në përgjegjësinë subjektive (shih Shën Gjon Pali II, Reconciliatio et Paenitentia, 17).
g) Vendimet, të cilat, në rrethana të caktuara, mund të jenë pjesë e baritorisë së kujdesshme, nuk duhet domosdoshmërisht të bëhen normë. Pra, nuk është rasti që një dioqezë, një konferencë ipeshkvnore apo ndonjë strukturë tjetër kishtare të vërë në jetë vazhdimisht dhe zyrtarisht procedura apo rite për çdo lloj çështjeje, pasi gjithçka “që është pjesë e gjykimit praktik para një situate të caktuar, nuk mund të ngrihet në nivelin e normës”, sepse kjo “do të sillte gjykime të paqëndrueshme sipas rasteve” (Amoris laetitia 304). E Drejta Kanonike nuk duhet dhe nuk mund të mbulojë çdo gjë e, as Konferencat Ipeshkvnore, me dokumentet dhe protokollet e tyre të larmishme, nuk duhet ta pretendojnë këtë, pasi jeta e Kishës rrjedh në shumë kanale, përveç atyre normative.
3) Dubium lidhur me pohimin se sinodaliteti është “përmasë themeltare e Kishës” (Kusht.Ap. Episcopalis Communio 6), çka e bën Kishën të jetë sinodale për nga natyra e saj.
Duke qenë se Sinodi i ipeshkvijve nuk përfaqëson kolegjin ipeshkvnor, por është thjesht një organ konsultativ i Papës, pasi ipeshkvijtë, si dëshmitarë të fesë, nuk mund ta delegojnë besojmë e tyre të së vërtetës, lind pyetja nëse sinodaliteti mund të jetë kriteri rregullator suprem i qeverisjes së përhershme të Kishës, pa shtrembëruar strukturën e saj themeltare dashur nga Themeluesi i saj, prandaj, autoriteti suprem dhe i plotë i Kishës ushtrohet si nga Papa në saje të detyrës së tij, ashtu edhe nga kolegji i ipeshkvijve së bashku me kreun e tij, Papën e Romës (Lumen gentium 22).
Përgjigjja e Papës Françesku për pyetjen e tretë
a) Megjithëse e pranoni se autoriteti suprem dhe i plotë i Kishës ushtrohet si nga Papa në saje të detyrës së tij, ashtu edhe nga kolegji i ipeshkvijve së bashku me kreun e tij, Papën e Romës (shih Koncili II Ekumenik i Vatikanit, Kushtetuta Dogmatike “Lumen gentium”, 22), me vetë këto pyetje shprehni nevojën për të marrë pjesë, për të shprehur lirisht mendimin tuaj dhe për të bashkëpunuar, duke kërkuar kështu një formë “sinodaliteti” në ushtrimin e shërbimit tim.
b) Kisha është “mister bashkimi misionar”, por ky bashkim nuk është vetëm afektiv apo i pakapshëm, por domosdoshmërisht nënkupton pjesëmarrjen e vërtetë: jo vetëm hierarkia, por mbarë populli i Zotit, në mënyra dhe nivele të ndryshme, mund të bëjë të dëgjohet zëri i tij dhe të ndihet pjesë e rrugëtimit të Kishës. Në këtë kuptim, mund të themi se sinodaliteti, si stil dhe dinamizëm, është përmasë thelbësore e jetës së Kishës. Mbi këtë pikë, Shën Gjon Pali II ka thënë gjëra shumë të bukura në ‘Novo Millennio ineunte’.
c) Tjetër gjë është të sakralizohet, ose të imponohet një metodologji e caktuar sinodale, që i pëlqen një grupi, duke e shndërruar në normë e në rrugë të detyrueshme për të gjithë, sepse kjo do të çonte vetëm në “ngrirjen” e rrugës sinodale, duke injoruar karakteristikat e Kishave të ndryshme të veçanta dhe pasurinë e larmishme të Kishës universale.
4) Dubium lidhur me mbështetjen e barinjve dhe të teologëve për teorinë se “teologjia e Kishës ka ndryshuar”, prandaj, shugurimi meshtarak mund t’u jepet edhe grave.
Pas pohimeve të disa prelatëve, të cilat as nuk janë korrigjuar dhe as nuk janë tërhequr, sipas të cilëve teologjia e Kishës dhe kuptimi i Meshës ka ndryshuar me Koncilin II të Vatikanit, shtrohet pyetja nëse është akoma i vlefshëm mësimi i Koncilit II të Vatikanit, që thotë se “meshtaria e përbashkët e besimtarëve dhe meshtaria mbarështuese ndryshojnë në thelb dhe jo vetëm në shkallë” (Lumen Gentium IO) dhe se presbiterët, në saje të “pushtetit të shenjtë të urdhrit për të ofruar flinë sakramentore dhe për të falur mëkatet” (Presbyterorum Ordinis 2), veprojnë në emër dhe në personin e Krishtit ndërmjetësues, nëpërmjet të cilit përsoset flijimi shpirtëror i besimtarëve? Më tej, pyetet nëse është ende i vlefshëm mësimi i letrës apostolike të Shën Gjon Palit II ‘Ordinatio Sacerdotalis’, e cila mëson si të vërtetë që duhet të mbahet si përfundimtare, pamundësinë e dhënies së shugurimit meshtarak për gratë, prandaj, ky mësim nuk është më as objekt ndryshimi e as për diskutimin e lirë të barinjve apo teologëve.
Përgjigjja e Papës Françesku për pyetjen e katërt
a) “Meshtaria e përbashkët e besimtarëve dhe meshtaria mbarështuese ndryshojnë në thelb” (Koncili II Ekumenik i Vatikanit, Kushtetuta Dogmatike “Lumen Gentium”, 10). Nuk duhet të mbështetet një ndryshim në nivel, që e nënkupton meshtarinë e përbashkët të besimtarëve si diçka të “kategorisë së dytë”, ose me vlerë më të vogël (“një shkallë më e ulët”). Të dyja format e meshtarisë shndrisin dhe mbështesin njëra-tjetrën.
b) Kur Shën Gjon Pali II na mësoi se është e nevojshme të pohohet “përfundimisht” pamundësia e dhënies së shugurimit meshtarak për gratë, ai, në asnjë mënyrë, nuk denigronte gratë dhe nuk u jepte burrave pushtetin suprem. Shën Gjon Pali II pohoi edhe gjëra të tjera. Për shembull, kur flasim për shërbimin meshtarak, “jemi në kuadrin e funksionit, jo në atë të dinjitetit dhe shenjtërisë”. (Shën Gjon Pali II, Christifideles laici, 51). Këto janë fjalë që nuk i kemi pranuar sa duhet. Pohoi qartë edhe që megjithëse vetëm meshtari kryeson Eukaristinë, detyrat “nuk u japin epërsi disave mbi të tjerët” (Shën Gjon Pali II, Christifideles laici, shënimi 190; shih Kongregata për Doktrinën e Fesë , Deklarata Inter Insigniores , VI). Pohoi gjithashtu se funksioni meshtarak është vërtet “hierarkik”, por ai nuk duhet kuptuar si formë dominimi, pasi “është tërësisht i orientuar drejt shenjtërisë e gjymtyrëve të Krishtit” (Shën Gjon Pali II, Mulieris dignitatem, 27). Nëse kjo nuk kuptohet dhe nuk nxirren pasojat praktike të këtyre dallimeve, vështirë të pranohet se meshtaria u rezervohet vetëm burrave dhe nuk do të jemi në gjendje t’i njohim të drejtat e grave apo nevojën e pjesëmarrjes së tyre në mënyra të ndryshme, në udhëheqjen e Kishës.
c) Nga ana tjetër, për të qenë rigorozë, pranojmë se ende nuk është zhvilluar katercipërisht një doktrinë e qartë dhe me autoritet mbi natyrën e saktë të një “deklarate përfundimtare”. Nuk është përkufizim dogmatik, megjithatë duhet pranuar nga të gjithë. Askush nuk mund ta kundërshtojë publikisht e, megjithatë, mund të jetë objekt studimi, si në rastin e vlefshmërisë së shugurimeve në Bashkimin Anglikan.
5) Dubium lidhur me pohimin “falja është e drejtë njerëzore” dhe me këmbënguljen e Atit të Shenjtë se e kemi për detyrë t’i falim të gjithë dhe gjithmonë, prandaj, pendimi nuk do të ishte kusht i domosdoshëm për faljen sakramentale.
Pyetet nëse është ende në fuqi mësimi i Koncilit Kishtar të Trentit, sipas të cilit, për vlefshmërinë e rrëfimit sakramentor, është e nevojshme pendesa e atij që rrëfehet, që do të thotë ta përbuzë mëkatin e kryer, me synimin për të mos mëkatuar më (Sesioni XIV, Capitolo IV : DH 1676), prandaj, meshtari duhet të shtyjë faljen e mëkateve kur është e qartë se ky kusht nuk është plotësuar.
Përgjigjja e Papës Françesku për pyetjen e pestë
a) Pendesa është e nevojshme për vlefshmërinë e faljes sakramentore dhe nënkupton synimin për të mos mëkatuar më. Por këtu nuk ka matematikë dhe duhet të kujtoj edhe një herë se rrëfyestorja nuk është doganë. Ne nuk jemi pronarë, por mbarështues të përvuajtur të Sakramenteve, që i ushqejnë besimtarët, sepse këto dhurata të Zotit, më shumë se relike për t’u ruajtur, janë ndihmë e Shpirtit Shenjt për jetën e njerëzve.
b) Ka shumë mënyra për të shprehur pendimin. Shpesh, te njerëzit me vetëbesim shumë të lënduar, pranimi i fajit është torturë mizore, por thjesht akti i rrëfimit është shprehje simbolike i pendimit dhe i kërkimit të ndihmës hyjnore.
c) Dua të kujtoj gjithashtu se “nganjëherë na kushton shumë t’i japim hapësirë dashurisë së pakushtëzuar të Zotit në punën tonë baritore” (Amoris laetitia 311), por duhet ta mësojmë këtë. Duke ndjekur Shën Gjon Palin II, unë mendoj se nuk duhet t’u kërkojmë besimtarëve premtime korrigjimi tepër të hollësishme, të sakta dhe të sigurta, të cilat në fund të fundit, janë abstrakte e, madje, edhe narcisiste, por edhe kur parashikohet një rënie e re në mëkat, kjo “nuk e paragjykon vërtetësinë e ndjetit” (Shën Gjon Pali II, Letër kardinalit William W. Baum dhe pjesëmarrësve në kursin vjetor të Pendestarisë Apostolike, 22 mars 1996, 5).
d) Së fundi, duhet të jetë e qartë se të gjitha kushtet, që zakonisht parashtrohen në rrëfim, përgjithësisht nuk zbatohen kur personi ndodhet në gjendje agonie, ose me aftësi mendore dhe psikike shumë të kufizuara.
