Rezultatet e kërkimit të promovuar nga Instituti Toniolo i dhanë shkas një serie të gjatë reflektimesh të kohëve të fundit tek e përditshmja “Avvenire” e titulluar «Një brezni në kërkim». Këtu po sjellim disa prej tyre.
«Të rinjtë që ikin nga feja» ishte titulli i parë i këtij hulumtimi i cili niset nga një konstatim objektiv: përparimi me të cilin gjeneratat e reja kanë braktisur dhe po braktisin bashkësinë e krishterë dhe format tradicionale të praktikës fetare. Fenomeni është lehtësisht i vëzhgueshëm dhe nuk ka nevojë për konfirmimin e një hulumtimi. Por cilat janë arsyet e këtij largimi? Me cilat motivime të rinjtë dhe veçanërisht të rejat po ikin nga radhët e bashkësisë së krishterë dhe po distancohen prej saj?
Dëgjimi i të rinjve ka hapur një horizont që pak nga pak ka ndryshuar mënyrën më të cilën hulumtuesit i kanë konsideruar dhe më pas rishikuar hipotezat e tyre nga ku janë nisur. Para së gjithash, u bë e qartë se pas etiketës së “jobesimtarëve” dhe “jo-praktikuesve” ka një shumëllojshmëri pozicionesh që vështirë mund të reduktohen në një njëformësi. Edhe arsyet e largimit janë të shumëllojshme, sepse janë personale dhe çdo i ri është një histori më vete, origjinale dhe unike.
Për sa i përket hipotezës së Hyjit, mund të dallohen dy grupe: 1. Ka një numër të caktuar të rinjsh që deklarohen ateistë ose agnostikë dhe thuajse gjithmonë e bëjnë këtë gjë duke u nisur nga takimi i tyre me mendimin shkencor. 2. Te të tjerë, po fiton terren një mënyrë ndryshe e të besuarit, krahasuar me atë të kodifikuar nga tradita e krishterë. Më tepër se braktisje e besimit, për shumëkënd është një mënyrë tjetër e të besuarit, një qëndrim i ri ndaj tij. Shumë të rinj e kanë braktisur fenë që kanë marrë duke kërkuar një mënyrë besimi ku është e mundur të njihet ndjeshmëria e tyre si njerëz të së sotmes dhe dëshira e tyre për ta parë këtë [ndjeshmëri] të pranuar. Rritja e ndërgjegjësimit për vlerën e ndryshimeve të sinjalizuara nga mënyra se si të rinjtë sot e trajtojnë dimensionin fetar të jetës së tyre ka çuar në një ndryshim të këndvështrimit dhe te mundësia për të parë tek ata që largohen jo mungesën e interesit apo refuzimin, por mundësinë e një pasurie të re. Për të mirën e Kishës dhe të fesë së të gjithëve.
Braktisja e mënyrës tradicionale të të besuarit është shprehje e kërkimit të një përvoje tjetër fetare, zemra e së cilës është përshpirtëria. Është refuzimi i një religjioni të përbërë nga rituale, në kërkim të gjesteve autentike, në të cilat mund të shprehet jeta; është braktisja e një feje të reduktuar në aspektin njohës të të vërtetave thjesht intelektuale, në emër të një hapjeje ndaj misterit, të padukshmes, të pashpjegueshmes; është distancimi nga një bashkësi formale dhe anonime në kërkim të një bashkësie jetike, në të cilën mund të përjetohen marrëdhënie të ngrohta dhe një vëllazëri e vërtetë. Përshpirtëria është kërkim i vetes, është brendësi, në lirinë e në përpunimin e arsyeve të veta, të perceptuara si njohje e dinjitetit përkatës si person.
Kërkimi i një mënyre ndryshe të të besuarit, i kryer në vetmi, pothuajse gjithmonë pa pika referimi, shoqërohet me përhumbje, vuajtje, mall për një kohë në të cilën njeriu ndihej i mbështetur nga një kontekst bashkësior. Por urgjenca dhe arsyet e këtij hulumtimi na kërkojnë gjithashtu që të përballemi me shkretëtirën e vetmisë dhe tensionin e përballjeve të vështira, përhumbjes dhe pasigurisë. Shumë të intervistuar shprehen se nuk është e mundur t’i shmangemi nevojës për të besuar në një mënyrë ndryshe, pranimit të kushteve qetësuese; për shumë të rinj nuk është e mundur të heqin dorë nga besimi në diçka. Në këtë kontrast midis dëshirës për të besuar dhe fesë së transmetuar qëndron refuzimi i Kishës, i zgjedhjeve të saj veçanërisht në fushën morale, i mënyrës së besimit që ajo propozon dhe që shfaqet si pengesë për kërkimin vetjak të një feje personale.
Gjykimi mbi Kishën dhe cilësinë e jetës së saj nuk është kryesisht negativ; problemi është diku tjetër. Në diferencimin semantik të propozuar për të intervistuarit gjendet mesatarja e gjykimeve të tyre të përgjithshme. Kisha çmohet e dobishme dhe e pastër; problemet fillojnë kur marrim parasysh raportin që ajo ka me botën e sotme: Kisha duket kryesisht e vjetër, e ngadaltë, e mërzitshme, e largët. E mbyllur ndaj mentalitetit të sotëm, ajo nuk mund të përbëjë një mbështetje për kërkimin e një mënyre të re të të besuarit, në një kontekst shoqëror dhe kulturor të perceptuar si të errët, kërcënues, pa shpresë. Sipas të intervistuarve, karakteri abstrakt i qëndrimeve të saj e bën Kishën të padepërtueshme përpara pyetjeve ekzistenciale, të atyre pyetjeve që janë më urgjente.
Duke lexuar intervistat dhe fokus-grupet, të krijohet përshtypja se po përballesh me panorama të brendshme shumë të pasura e të larmishme. Pas përvojës së përbashkët të një qëndrimi kritik ndaj Kishës dhe propozimit të saj dhe të një distancimi prej saj fshihen një mori përvojash që flasin për ndjeshmëri personale origjinale dhe jo të marra për të mirëqena; megjithatë, ato sikur lidhen nga një fill i përbashkët që ka të bëjë me fenë dhe raportin që ajo mund/duhet të vendosë me karakteristikat kulturore të kësaj kohe.
Të intervistuarit rrëfejnë shumëllojshmërinë e mënyrave të të kuptuarit të fesë që i ka lënë të pakënaqur dhe të zhgënjyer dhe që përbën një pyetje provokuese për Kishën dhe bashkësitë e krishtera sot.
Do të doja të citoja një nga shprehjet që më është dukur më e hidhura dhe më e forta. Një e re pohon se askush nuk e ka mësuar të lutet, por më tepër të “recitojë/thotë uratë”. Kontrasti midis dy foljeve – “lutem” dhe “recitoj” – nxjerr fare mirë në pah nevojën për një përvojë të brendshme që synon lidhjen me Misterin, me të Padukshmen dhe që përfshin krejt personin. Si mund të hyhet në një terren kaq delikat dhe magjepsës pa një udhërrëfyes? Kësaj të reje i është mësuar të “recitojë/thotë”, një folje që na kujton një sjellje që është e mundur edhe pa pjesëmarrje personale, një fjalë potencialisht “e rreme”, si ajo e një shfaqjeje teatrale që prezanton një personazh tjetër prej vetes. (…)
Vjen momenti kur disa të rinj – por jo vetëm ata – kuptojnë se feja është diçka tjetër dhe vendosin të braktisin ato aspekte për të cilat janë të mendimit se nuk janë shprehje autentike e që i përkasin asaj. Kësisoj, ata e kuptojnë se nuk kanë shkuar në katekizëm apo Meshë të dielën për arsye të fesë, por sepse ishte bukur për t’u takuar me miqtë, për të shkuar në orator për të biseduar me shoqet ose për të luajtur një lojë futbolli; nuk ishte fe shkuarja në kishë duke qenë se bëhej nga detyrimi i prindërve të tyre dhe për të kënaqur gjyshet e tyre shumë katolike; as nuk ishte fe ajo që i kërkonte njeriut të besojë në një të vërtetë në mënyrë ftohtë, pa përfshirë as ndjeshmërinë e as afektet, dhe shpeshherë as zgjedhjet vetjake të jetës; në fund, nuk ishte fe ajo që nuk ishte në gjendje t’u jepte përgjigje bindëse pyetjeve ekzistenciale, të cilat sidomos në moshën gjashtëmbëdhjetë a shtatëmbëdhjetë vjeçare ngallisin me forcë.
Të rinjtë përgjithësisht kanë marrë një formim mbi përmbajtjet, pa i kushtuar vëmendje të veçantë aspektit personal, mënyrës së të besuarit, përvojës subjektive të fesë. Mund të thuhet se në itinerarin katekistik vëmendja ndaj fides quae [fesë në të cilën besoj; të vërtetat e fesë] ka mbizotëruar qartazi mbi fides qua [fesë me të cilën besoj]. Të rinjtë e kanë reduktuar përvojën e tyre fetare në të dytën, të interpretuar si një gjendje shpirtërore, ose e kanë reduktuar në një kërkim pa busull, në një përvojë të brendshme në të cilën kanë gjetur vetëm “un”-in e tyre të shqetësuar. Por megjithatë një “un” i pasur, i aftë për t’u mahnitur përballë të bukurës, i gatshëm për t’u tërhequr nga një mister pa emër që ata e hetojnë brenda vetes, që ka dëshirë të mos ngelet rob i vetvetes, por të jetë në kërkim të lidhjes me tjetrin/të tjerët/Tjetrin. Në vetminë e kërkimit të tyre, të rinjtë kanë arritur te përshpirtëria, e cila u shfaqet si një përvojë e brendshme e aftë për t’i përfshirë dhe për të marrë përsipër çështjen e kuptimit, të mirëqenies e të plotësisë që ata ndjejnë brenda vetes. Shumë prej tyre do të ishin të gatshëm të riktheheshin, por me një sqarim: po fesë, jo Kishës. Një provokim pothuajse dramatik për Kishën, për veprimin e saj baritor dhe misionar. (…)
Të rinjtë që po i afrohen moshës madhore, me entuziazëm apo frikë, do të donin të shihnin se edhe feja merr tipare prej të rriturish, se nuk është vazhdimi pak më i përpunuar dhe më kërkues i asaj që kanë marrë si fëmijë, por është një përvojë e re, e cila e përqafon dinjitetin e tyre si persona, e cila i hap drejt një lirie të aftë për t’i dhënë një formë të pjekur edhe mënyrës së tyre të besimit, brenda një dallimi ku u është dorëzuar gramatika, por jo i gjithë zhvillimi i një “diskursi” që bëhet brenda ekzistencës; një fe e cila njeh autonominë e zgjedhjeve që i kanë rrënjët e tyre në ndërgjegje, e cila i sheh si të aftë për rrëfime personale, në të cilat ajo [feja] është e ndërthurur ngushtë me një jetë personale dhe unike.
Kisha sfidohet nga të rinjtë që të ndryshojë, që të përditësojë mënyrën e saj të të jetuarit, të të interpretuarit e të të propozuarit të Ungjillit. Në fund të fundit ata i kërkojnë asaj mbi të gjitha këtë gjë: të jetë pasqyrë e vizionit të jetës që Ungjilli përshkruan në vlerat e veta thelbësore, duke u lënë të krishterëve të çdo kohe dhe bashkësive të tyre detyrën dhe misionin për ta riinterpretuar atë, për ta bërë atë bashkëkohore. Kjo nuk do të thotë të përshtatesh për të jetuar sipas modës së momentit, por të vihesh në dëgjim të ndjeshmërisë së përhapur; të krijohet një dialog me një botë të rinjsh që i kanë antenat e tyre të ngritura për të hetuar të ardhmen. Te të rinjtë, të cilët janë tanimë e tashmja, ka të dhëna të së ardhshmes; duke i parë ato, të gjithë ne mund të fillojmë të parafytyrojmë kohën e re në të cilën po hyjmë. Nuk bëhet fjalë për të pranuar gjithçka që të rinjtë thonë apo kërkojnë, por për të pranuar atë që është autentike në qëndrimet e tyre. Duhet të jemi në komunikim me ta, me nderim e vëmendje, sepse vetëm në dialog dhe në lirinë e Shpirtit bëhet i mundur një dallim shpirtëror i ndershëm që u tregon të gjithëve – të rinjve e jo vetëm, ndjeshmërisë së përhapur dhe kulturës institucionale – shtigjet e reja për Kishën dhe mbarë njerëzimin. (…) Mënyra e të besuarit të njerëzve ndryshon, sepse ndryshojnë kulturat në të cilat jemi të zhytur. A do të jetë në gjendje Kisha të ndryshojë? Që të përditësohet? Që t’iu përgjigjet sfidave të kësaj kohe? Ajo duhet të kapërcejë idenë se kriza është një përvojë negative dhe të përgatitet për ta përballuar atë si një mundësi, për të lexuar në të kairòs-in e vet, kohën e saj të volitshme. Atëherë do të krijohen kushtet për një harmoni të re midis bashkësisë së krishterë dhe popullit të Hyjit, në larminë e moshave të tyre, të kushteve të tyre të jetesës, të pritshmërive të tyre. Atëherë do të jetë më e qartë se të rinjtë, në protestën e tyre të heshtur, po i bëjnë shenjë Kishës se ky është kairòs-i i saj! Koha e vizitës së Hyjit!
