«Ratzinger-i është një intelektual një mijë për qind evropian»: kështu flet për Benediktin XVI Massimo Cacciari, një nga filozofët më të njohur në Itali dhe në Evropë, i cili nuk ka hezituar askurrë të përballet me temat e mëdha të filozofisë dhe teologjisë.
Në çfarë raporti gjendet mendimi i Benediktit XVI me mendimin modern?
Qëndrimi i tij mbi problemin e përjetshëm të marrëdhënies midis fesë dhe arsyes është i dukshëm që nga studimet e para mbi filozofinë mesjetare dhe mbi shën Bonaventurën. Vëmendja ndaj kësaj marrëdhënieje e karakterizon atë në mënyrë themelore për sa i përket rrymave të mendimit dhe teologjisë bashkëkohore, të cilat nga njëra anë mohojnë mundësinë e vendosjes së saj pozitivisht dhe nga ana tjetër e thjeshtojnë atë në mënyrën e kompromisit. Ndërsa për Ratzinger-in është vetjake e fesë të jetë në marrëdhënie me logosin, imanent në aktin e fesë dhe që duhet të priret drejt së vërtetës pikërisht si akti i fesë. Kur Jezusi thotë “Unë jam e vërteta”, çështja nuk zgjidhet duke përsëritur atë që ai thotë, por duke hulumtuar atë që ai priret të thotë.
Pra, e vërteta është qendrore për Benediktin XVI?
Aletheia është fjala kyçe që e dallon Ratzinger-in nga Bultmann dhe nga një teologji e tërë. Për Ratzinger-in, lidhja që bëhet, që në shekujt e parë të krishterimit, midis filozofisë greke dhe Ungjillit është legjitime dhe e drejtë. Është një lidhje që nuk i mbivendoset Ungjillit, por që në një farë mënyre lind nga vetë Ungjilli, e cila imponohet duke u nisur nga ai mesazh. Ky është diskursi rreth të cilit debaton teologjia e shekujve XIX dhe XX, duke u nisur nga idealizmi gjerman, domethënë e gjithë ajo traditë së cilës Ratzinger-i i përket trup e shpirt».
Atëherë, çfarë roli luan arsyeja?
Filozofia e kryen misionin e saj në masën me të cilën pyet fenë dhe i kërkon asaj të japë arsyet e saj. Është një funksion kritik pozitiv: por duhet të jetë një filozofi e interesuar për programin e së vërtetës. Ndërsa për Ratzinger-in, filozofia bashkëkohore priret drejt një rrjedhe relativiste dhe kryen një funksion të kritikës ndaj teologjisë dhe fesë në një kuptim negativ, duke pandehur apriori se akti i fesë nuk ka më asnjë domethënie për botën e shkencës dhe teknikës.
Çfarë funksioni luan Kisha në këtë konceptim?
Për të “nulla salus extra ecclesiam”. Kisha nuk është një formë politike, sepse ka një mision themelor dhe krishterimi nuk do të mund të konceptohej pa të. Vizioni i duartrokitur nga Schmitt-i dhe shumë mendimtarë të tjerë konservatorë, është një vizion i Kishës i reduktuar në funksionin e religio civilis, i cili shërben vetëm për ta mbajtur në formë këtë botë pa religio. Ndërsa për Ratzinger-in, Kisha nuk është një katechon, nuk është ajo që e mban/frenon të keqen dhe e mban këtë botë në formë. Ajo ka një mision ungjillëzues në kuptimin e mirëfilltë, domethënë duhet të dëftojë Krishtin dhe ta pyes veten mbi të vërtetën që Krishti shfaq.
Po shpresa?
Kur Ratzinger-i flet për shpresën, ai flet për një virtyt teologal. Për ta kuptuar reflektimin, përveç fesë, duhet kuptuar se, ashtu si Vojtyla, ai e ka përpunuar teologjinë e tij në një epokë historike në të cilën marksizmi ishte një forcë e gjallë, si lëvizje kulturore përveç se historike. Njëri i shkruan veprat e tij themelore me Gjermaninë e ndarë në dysh, tjetri me Poloninë e pushtuar. Shpresa e Ratzinger-it bazohet mbi fenë, sepse përndryshe do të ishte e zbrazët; nuk ka të bëjë me shpresën e atyre që nuk besojnë. Përse Benedikti XVI, në një moment të caktuar, shkruan librat mbi Jezusin? Sepse ai thotë që njeriu, për të shpresuar, duhet të shikojë drejt Tij, vetëm atëherë shpresa ka kuptim. Ka dallime të thella me marmelatat sentimentale-patetike ku termat vlejnë pa dallim. Në mendimin e Ratzinger-it, Kisha duhet të thërrasë për një kthim, kjo është Kisha e tij e nevojshme. Që nuk është, pra, katechon. Që vazhdimisht kërkon kthimin kah kjo shpresë. Që nuk është me baza derisa nuk vihet në udhën e së vërtetës. Teologu i madh – dhe njeriu që ka pas tij atë histori për të cilën po flisja – kërkon dallim dhe diferencim, kërkon që të kuptohen mirë termat që përdoren.
Po për dashurinë?
Vlejnë të njëjtat konsiderata. Mëshira nuk është thjesht të bësh bamirësi, mëshira është pjesëmarrje ekzistenciale, trupore me të afërmin tënd: në kuptimin që i afërmi je ti kur bëhesh i afërm. Kjo është dinamika e caritas-it: nuk bëhet fjalë për të shtypur butonin dhe për të dhënë euron kur ta kërkon prezantuesja një emisioni. Nuk është kjo mëshira për të cilën Kisha duhet të dëshmojë. Duhet të dallojmë që të mos ngatërrojmë, jo për të dënuar, sepse Kisha nuk mund të dënojë askënd, nuk i takon asaj të shprehë gjykimin. Është një temë e madhe françeskane që, në fillim, më dukej se ishte risia qendrore edhe për Papa Françeskun, kur na ftonte që të shkonim kudo për të predikuar fjalën, por pa gjykuar, sepse gjykimi i përket Tjetërkujt.
Pra, a është e nevojshme të ungjillëzohet?
Ungjillëzimi i Evropës është një detyrë e pamundur. Kjo është arsyeja pse Ratzinger-i, ashtu si Wojtyla, është një figurë tragjike. Në të dy gjallonte pritshmëria se, me rënien e komunizmit, do të fillonte një ungjillëzim i ri për Evropën. Por është një pritje e zhgënjyer sepse fuqitë e shekullarizimit e bëjnë të pamundur. Për këtë arsye, të gjithë termat që kemi përdorur deri më tani, mund të lakohen vetëm në terma etiko-moralë: në një këndvështrim tjetër ato nuk do të dëgjoheshin.
Çfarë trashëgimie lë Ratzinger-i?
Bashkë me Vojtilën ata lënë dëshminë e përvojës dhe dijes së tyre për të qëndruar të hapur ndaj ballafaqimit me rrymat bashkëkohore filozofike dhe fetë e tjera, dhe këtu hapet i gjithë diskutimi mbi ekumenizmin, por duke mbajtur pozicionin pa krijuar konfuzion. Ata kanë qenë katolikë pa u dorëzuar dhe kjo është forca e tyre.
